وقتی صحبت از «هزینه تجهیز کارگاه» میشود، ذهن خیلیها فوری میرود سمت کانکس، حصار، ژنراتور و ساندویچپنل. اما در عمل، چیزی که از روز اول تا آخرین روز حضور کارگاه، مدام و بدون توقف هزینه تولید میکند، نیروی انسانی است. نگهبان، کارگر ساده، استادکار، راننده لیفتراک، نیروهای خدماتی، سرپرست کارگاه و حتی تیم HSE؛ همه اینها قبل از شروع عملیات اصلی پروژه باید سر کار حاضر شوند و تا پایان جمعآوری کارگاه در کنار شما باشند. اگر این هزینه را از همان ابتدا درست نشناسید و مدیریت نکنید، بهسادگی میتواند سود پروژه را ببلعد، حتی اگر بقیه هزینهها را خوب کنترل کرده باشید.
در این مقاله، با نگاه کاملاً اجرایی و کاربردی بررسی میکنیم که هزینه نیروی انسانی در تجهیز کارگاه دقیقاً شامل چه چیزهایی است، چطور باید آن را محاسبه و در مناقصه و قرارداد لحاظ کنیم، چه عواملی باعث انفجار این هزینه میشود و مهمتر از همه، چگونه با انتخاب روشهای صنعتی و پیشساخته (مثل کانکس و ساختمان پیشساخته کارگاهی) میتوانیم هم زمان تجهیز را کم کنیم، هم هزینه نیروی انسانی را زیر کنترل نگه داریم.
اگر هنوز تصویر کلی خود «تجهیز کارگاه» برایتان شفاف نیست، پیشنهاد میشود بعد از این مطلب، راهنمای «تجهیز کارگاه چیست؟ تعریف و اجزا» را در مجله آریا بارون مرور کنید تا ذهنتان نسبت به کل پازل تکمیلتر شود.
نیروی انسانی در تجهیز کارگاه دقیقاً شامل چه کسانی میشود؟
خیلیها وقتی میگویند «هزینه نیروی انسانی»، فقط به کارگران ساده و استادکارهایی فکر میکنند که حصار میسازند، کانکس را نصب میکنند یا فونداسیونها را آماده میکنند. در حالی که واقعیت این است که از روز اول ورود به سایت، طیف متنوعی از نیروها به خاطر تجهیز کارگاه درگیر میشوند؛ برخی مستقیم، برخی غیرمستقیم.
نیروهای مستقیم تجهیز کارگاه
این گروه کسانی هستند که فعالیتشان مستقیماً در خدمت ایجاد زیرساختهای کارگاه است:
- کارگران ساده برای خاکبرداریهای اولیه، آمادهسازی مسیرها و کارهای عمومی
- استادکاران فلزکار، آرماتوربند، جوشکار و نصاب برای حصار، فونداسیون، سازههای موقت و نصب کانکسها
- نیروهای نصب تأسیسات برق موقت، روشنایی، تابلوها و کابلها
- نیروهای لولهکشی و تأسیسات مکانیکی برای آب، فاضلاب و گاهی گاز
- راننده ماشینآلات سبک (لیفتراک، لودر کوچک، نفربر) برای جابهجایی سازهها و تجهیزات
نیروهای پشتیبان و مدیریتی مرتبط با تجهیز
این گروه گرچه کارشان مستقیماً ساخت حصار یا نصب کانکس نیست، اما حضورشان برای مدیریت، برنامهریزی و پایش تجهیز ضروری است:
- سرپرست کارگاه و رئیس کارگاه
- مسئول برنامهریزی و کنترل پروژه (برای رصد پیشرفت تجهیز و ارتباط آن با برنامه کل پروژه)
- مسئول HSE که از همان روزهای اول باید در استقرار امکانات ایمنی، راههای تردد و تابلوها دخیل باشد
- نیروهای دفتر فنی که در جانمایی ساختمانها، طراحی مسیرها و هماهنگیهای فنی نقش دارند
- نیروهای تدارکات و انبار برای تحویل و توزیع مصالح و تجهیزات مربوط به تجهیز
نیروهای نگهبانی و خدمات عمومی
از اولین روزی که یک کانکس یا تجهیز قابل سرقت وارد سایت میشود، به نگهبان نیاز دارید. همینطور نیروهای خدماتی برای نظافت، پشتیبانی غذاخوری و سرویسها، و رانندگان سرویس رفتوآمد نیروها. این هزینهها اغلب در ذهن مدیران پروژه «جزء هزینههای عمومی» دیده میشود، اما در واقع، بخش قابل توجهی از آن در ماههای اول پروژه مرتبط با خود تجهیز کارگاه است.
چرا هزینه نیروی انسانی در تجهیز کارگاه اغلب دست کم گرفته میشود؟
در بسیاری از پروژهها هنگام برآورد هزینه تجهیز کارگاه، تمرکز روی عددهای سخت (قیمت کانکس، ژنراتور، ساندویچپنل، مصالح حصار) است و نیروی انسانی در حد چند سطر کوچک دیده میشود. دلایل اصلی این کمبرآوردی عبارتاند از:
- نداشتن برنامه زمانبندی واقعی برای تجهیز؛ در نتیجه، مدت حضور نیروها کمتر از واقع برآورد میشود.
- فراموش کردن نیروهای غیرمستقیم مثل HSE، دفتر فنی، نگهبان و خدمات عمومی.
- استفاده از عددهای «تجربی» ثابت (مثلاً «یک ماه حقوق برای نیروهای فلان») بدون توجه به شرایط خاص پروژه.
- عدم تفاوت قائل شدن بین روش سنتی تجهیز (ساخت در محل) و روش صنعتی (با کانکس و ساختمان پیشساخته).
نتیجه این کمبرآوردی چیست؟ در مناقصه، رقم تجهیز کارگاه را پایین مینویسید تا پیشنهاد رقابتی شود، اما در اجرای واقعی، حقوق و مزایای نیروهای انسانی (که نمیشود آنها را نپرداخت) از سود پروژه خورده میشود.
دستهبندی انواع هزینههای نیروی انسانی در تجهیز کارگاه
برای اینکه بتوانید هزینه نیروی انسانی را درست ببینید و بعداً روی آن مدیریت داشته باشید، باید این هزینه را به چند دسته مجزا بشکنید. یک دستهبندی ساده و عملی میتواند به شکل جدول زیر باشد:
| دسته هزینه | مثال | زمان وقوع | نکته مدیریتی |
|---|---|---|---|
| هزینههای اولیه (راهاندازی) | تیم حصارکشی، نصب کانکس، تأسیسات اولیه، پاکسازی سایت | ۱ تا ۳ ماه اول پروژه | شدیداً وابسته به روش تجهیز (سنتی یا پیشساخته) |
| هزینههای ثابت ماهانه | نگهبان، خدمات عمومی، سرپرست کارگاه، بخشی از HSE | کل طول پروژه | بسته به مدت پروژه باید در برآورد تجهیز دیده شود |
| هزینههای پیک (اوج کار) | افزایش نیرو برای نصب انبار، سوله موقت، توسعه کمپ | در نقاط توسعه کارگاه | بهخاطر تغییرات طراحی یا افزایش حجم کارگاه ایجاد میشود |
| هزینههای برچیدن | نیروهای جمعآوری سازهها، برچیدن حصار، پاکسازی | پایان پروژه | در بسیاری از برآوردها کاملاً فراموش میشود |
اگر هنگام برآورد فقط به دسته اول (راهاندازی) نگاه کنید و سه دسته دیگر را نادیده بگیرید، تصویر شما از هزینه نیروی انسانی در تجهیز کارگاه ناقص خواهد بود.
روش گامبهگام محاسبه هزینه نیروی انسانی در تجهیز کارگاه
برای محاسبه این هزینه، لازم نیست وارد فرمولهای عجیب و پیچیده شوید. یک رویکرد گامبهگام و منطقی میتواند اینطور باشد:
تعیین لیست نیروهای مورد نیاز برای تجهیز
ابتدا فهرست کنید برای اجرای سناریوی تجهیز انتخابیتان، چه نوع نیروهایی با چه تخصصی نیاز دارید؛ مثلاً:
- ۴ کارگر ساده
- ۲ استادکار فلزکار برای نصب سازهها و حصار
- ۱ برقکار برای برق موقت و روشنایی
- ۱ لولهکش و تأسیساتکار
- ۱ راننده لودر یا لیفتراک
- ۲ نگهبان (شیفتی)
- ۱ نیروی خدمات عمومی
- ۱ سرپرست کارگاه
برآورد مدت حضور هر نیرو
همه این نیروها قرار نیست از روز اول تا پایان پروژه حضور داشته باشند. باید برای هر گروه، مدت حضور واقعی نسبت به برنامه تجهیز را تخمین بزنید. مثلاً:
- کارگران ساده و استادکاران: ۲ ماه برای راهاندازی اولیه + ۱ ماه برای توسعههای بعدی
- برقکار و تأسیساتکار: ۱ ماه فشرده + چند روز پراکنده در طول پروژه
- نگهبان، خدمات و سرپرست: از روز شروع تجهیز تا پایان برچیدن کارگاه (مثلاً ۱۸ ماه)
تعیین نرخ دستمزد و هزینه جانبی هر نیرو
برای هر نوع نیرو، فقط به «حقوق پایه» بسنده نکنید؛ هزینههای جانبی زیر را هم در نظر بگیرید:
- بیمه، عیدی و مزایا در قالب یک ضریب روی حقوق پایه
- هزینه ایابوذهاب (در پروژههای دور از شهر)
- هزینه اسکان و خوراک برای نیروهای مستقر در کمپ
- احتمال اضافهکاری در دورههای فشرده تجهیز
وقتی این سه گام را طی کنید، میتوانید برای هر نوع نیرو یک عدد «درآمد روزانه» یا «درآمد ماهانه کامل» تعریف کنید و از ضرب آن در مدت حضور، به هزینه کل آن نیرو در تجهیز برسید. جمع این هزینهها، تخمینی نسبتاً دقیق از هزینه نیروی انسانی در تجهیز کارگاه به شما میدهد.
در راهنمای «هزینه تجهیز کارگاه چگونه محاسبه میشود؟» در مجله آریا بارون، کل هزینه تجهیز (شامل نیروی انسانی، تجهیزات و مصالح) بهصورت گامبهگام شکسته شده است. مرور آن میتواند به تکمیل نگاه عددی شما کمک کند.
تأثیر روش تجهیز (سنتی یا صنعتی) بر هزینه نیروی انسانی
یکی از بزرگترین عوامل تفاوت هزینه نیروی انسانی در پروژههای مختلف، روش انتخابشده برای تجهیز کارگاه است. برای سادهسازی، دو سناریوی رایج را مقایسه کنیم:
سناریوی سنتی: ساخت دفاتر و فضاها در محل
در این روش، بخش زیادی از فضاهای کارگاهی (دفتر، خوابگاه، سرویس، انبار سرپوشیده) با مصالح سنتی یا سازههای سبک در محل پروژه ساخته میشود. پیامدها:
- نیاز به تیم بزرگتر از کارگران و استادکاران (بنّا، آهنگر، نصاب سنتی)
- مدت زمان طولانیتر تجهیز (گاهی چند ماه)
- نیاز به حضور طولانیتر سرپرست و نیروهای هماهنگی فقط برای تجهیز
- وابستگی بیشتر به شرایط جوی (بارندگی، سرما، گرما) و ایجاد توقفهای زمانی
سناریوی صنعتی: استفاده از کانکس و ساختمان پیشساخته
در این روش، دفاتر، خوابگاهها، سرویسها و برخی انبارها در کارخانه تولید شده و بهصورت آماده به کارگاه حمل میشوند؛ مانند استفاده از کانکس یا ساختمانهای پیشساخته که بخش اصلی کار در کارخانه انجام شده و در سایت فقط نصب و اتصال تأسیسات انجام میشود.
نتیجه این رویکرد صنعتی:
- کاهش تعداد نیروهای کارگاهی مورد نیاز برای ساخت سازهها
- کاهش مدت زمان حضور نیروهای کارگاهی (نصب چند روزه به جای ساخت چند هفتهای)
- کاهش تعداد روزهای اضافهکاری برای جبران تأخیر در تجهیز
- امکان استفاده از تیم کوچکتر و متخصصتر بهجای نیروی انسانی پرشمار و کمبازده
این تفاوت را میتوان در قالب یک مقایسه ساده در جدول زیر دید:
| مولفه | تجهیز سنتی | تجهیز صنعتی (با کانکس و پیشساخته) |
|---|---|---|
| مدت حضور تیم ساخت دفاتر | ۶ تا ۱۰ هفته | ۱ تا ۳ هفته |
| تعداد کارگر ساده و استادکار | بالا (بسته به حجم سازهها) | کمتر (تمرکز روی نصب) |
| وابستگی به شرایط جوی | زیاد | کمتر (بخش اصلی کار در کارخانه انجام شده) |
| ریسک اضافهکاری و تأخیر | بالا | پایینتر |
بنابراین، بخش مهمی از مدیریت هزینه نیروی انسانی در تجهیز کارگاه، به «انتخاب روش تجهیز» برمیگردد، نه فقط چانهزنی بر سر حقوق روزانه نیروها.
نیروی انسانی تجهیز کارگاه و اشتباهات رایج مدیریتی
حتی اگر روش تجهیز شما صنعتی و بهصرفه باشد، باز هم تصمیمهای مدیریتی غلط میتواند هزینه نیروی انسانی را بالا ببرد. برخی از اشتباهات رایج عبارتاند از:
- شروع زودهنگام حضور نیروهای کارگاهی، قبل از فراهم شدن مقدمات لازم (مثلاً تحویل زمین یا صدور مجوزها)
- نداشتن برنامه روزانه و هفتگی مشخص؛ نیروها در کارگاه هستند، اما کار مفیدشان پایین است.
- استفاده از نیروهای نامتناسب با نیاز؛ مثلاً استادکار گرانقیمت برای کارهای ساده.
- عدم هماهنگی بین تدارکات و کارگاه؛ نیروها میآیند ولی مصالح یا تجهیزات لازم هنوز نرسیده است.
در مقاله «اشتباهات رایج در تجهیز کارگاه» در مجله آریا بارون، این خطاها بهصورت جزئیتر بررسی شدهاند. بسیاری از آنها مستقیماً روی هزینه نیروی انسانی اثر میگذارند؛ چون نتیجهشان «زمان بیکاری» و «کار ناقص» است.
ارتباط هزینه نیروی انسانی تجهیز کارگاه با ایمنی (HSE)
گاهی دیده میشود که برای کاهش هزینه تجهیز کارگاه، تعداد نیروهای HSE یا آموزشهای ایمنی در مرحله تجهیز نادیده گرفته میشود. این تصمیم در کوتاهمدت شاید هزینه اسمی را کم کند، اما در بزنگاه، میتواند با یک حادثه، چندین برابر هزینه ایجاد کند؛ هم از نظر انسانی، هم مالی و حقوقی.
حضور بهاندازه و مؤثر نیروهای HSE در مرحله تجهیز:
- از حوادث هنگام حمل و نصب کانکسها و سازههای پیشساخته جلوگیری میکند.
- به طراحی ایمن مسیرهای رفتوآمد ماشینآلات و نفرات کمک میکند.
- در استقرار درست خاموشکنندهها، تابلوهای هشدار و تجهیزات امدادی نقش دارد.
بنابراین، هزینه نیروی انسانی تجهیز کارگاه باید «هزینه HSE» را هم در خود داشته باشد؛ نه اینکه انتظار داشته باشیم با صفر کردن این سرفصل، پروژه ارزانتر تمام شود.
هزینه نیروی انسانی تجهیز کارگاه در مناقصه و قرارداد
هرچه برآورد شما از هزینه انسانی تجهیز دقیقتر باشد، در مناقصه و قرارداد کمتر غافلگیر میشوید. چند نکته مهم در اینباره:
- در جدول آنالیز «تجهیز کارگاه»، سطری جدا برای نیروی انسانی در نظر بگیرید، نه اینکه آن را فقط در دل سایر آیتمها پنهان کنید.
- مدت حضور نیروهای ثابت (مثل نگهبان) را برابر با کل مدت پروژه + مدتی برای برچیدن ببینید.
- در شرایط خصوصی قرارداد، نحوه پرداخت هزینه تجهیز کارگاه را طوری مذاکره کنید که بتوانید حقوق نیروها را بهموقع پرداخت کنید.
- برای پروژههای صنعتی بزرگ، حتماً سناریوی تجهیز را با تیم اجرایی و HSE هماهنگ کنید تا تخمین نیروی انسانی واقعبینانه باشد.
بسیاری از اختلافات پیمانکار و کارفرما بر سر تجهیز، از همینجا شروع میشود که برداشت آنها از «چه چیزی جزء تجهیز است» فرق دارد. اگر میخواهید دید قراردادی دقیقتری پیدا کنید، مرور مقاله «تجهیز کارگاه در شرایط عمومی پیمان» میتواند در تفسیر این بخشها به شما کمک کند.
نمونه سناریوی محاسبه هزینه نیروی انسانی تجهیز کارگاه
برای شفافتر شدن موضوع، یک مثال ساده در نظر بگیریم (اعداد فرضی هستند، مهم روش فکر کردن است، نه خود رقمها): فرض کنید پروژهای ۱۸ ماهه داریم و سناریوی تجهیز شامل این موارد است:
- حصارکشی ۴۰۰ متر طول
- دفتر اداری ۷۰ متر مربع (با کانکس یا پیشساخته)
- کمپ اسکان ۳۰ نفره (خوابگاه + سرویس + غذاخوری)
- انبار سرپوشیده ۱۵۰ متر مربع
- برق موقت و روشنایی اصلی کارگاه
برای نیروی انسانی فرض میکنیم:
- تیم راهاندازی (کارگر + استادکار + تأسیسات): ۶ نفر، به مدت ۲ ماه
- سرپرست کارگاه: ۱ نفر، ۱۸ ماه
- نگهبان: ۲ نفر بهصورت شیفتی، ۱۸ ماه
- خدمات عمومی: ۱ نفر، ۱۸ ماه
- نیروی HSE: ۱ نفر، ۶ ماه اول (دوره تجهیز و شروع عملیات)
حالا اگر برای هر کدام، عدد روزانه یا ماهانه معقولی بگذارید و مجموع را حساب کنید، میبینید که جمع هزینه حقوق و مزایای این افراد در طول پروژه، اصلاً کوچک نیست و اگر در مناقصه برای آن فکری نکرده باشید، بهراحتی سود شما را میبلعد.
استفاده از تجربه پروژههای قبلی برای تخمین بهتر هزینه نیروی انسانی
بهترین منبع برای برآورد واقعبینانه، نه عددهای تئوری، بلکه تجربه پروژههای مشابه قبلی خود شماست. اگر از پروژههای گذشته:
- گزارشهای مالی تفکیکشده (بهخصوص برای تجهیز کارگاه) دارید،
- مدت واقعی تجهیز و برچیدن ثبت شده است،
- و تعداد نیروها در هر مرحله مستند شده،
میتوانید از آنها بهعنوان «الگوی اولیه» برای پروژه جدید استفاده کنید و فقط ضرایب را بر اساس شرایط فعلی (زمان، مکان، اندازه پروژه، روش تجهیز) تعدیل کنید.
اگر چنین دادهای ندارید، از همین پروژه بعدی شروع کنید؛ یعنی هزینه نیروی انسانی تجهیز را در سیستم مالی، جدا از سایر هزینهها بنویسید. چند پروژه که بگذرد، خودتان تبدیل به منبع مهمترین دادههای آماری میشوید.
جمعبندی مدیریتی؛ هزینه نیروی انسانی تجهیز کارگاه را «نامرئی» نبینید.
نیروی انسانی قلب تپنده هر کارگاه است و در تجهیز کارگاه، این قلب از روز اول شروع به تپیدن میکند؛ قبل از آنکه اولین متر بتن ریخته شود یا اولین تیر نصب شود. اگر هزینه این نیروها را از ابتدا «نامرئی» ببینید و فقط روی کانکس و ژنراتور و ساندویچپنل تمرکز کنید، تعجب نکنید اگر در پایان پروژه، جدول سود و زیان شما چیز دیگری بگوید.
از طرف دیگر، اگر:
- روش تجهیز خود را به سمت راهحلهای صنعتی و پیشساخته ببرید،
- لیست نیروهای مورد نیاز برای تجهیز را دقیق بنویسید،
- مدت حضور هر نیرو را واقعبینانه تخمین بزنید،
- هزینههای جانبی مثل اسکان، خوراک، اضافهکاری و HSE را لحاظ کنید،
- و در مناقصه و قرارداد، این هزینه را شفاف و قابل دفاع درج کنید،
آنوقت هزینه نیروی انسانی تجهیز کارگاه، بهجای آنکه یک سوراخ پنهان در بودجه پروژه باشد، تبدیل میشود به یک عدد قابل کنترل، قابل برنامهریزی و قابل بهینهسازی؛ عددی که میتوانید روی آن حساب کنید، نه عددی که آخر کار شما را غافلگیر کند.
