اینجاست که موضوع ساخت سازه پیش ساخته با قابلیت جابه جایی مطرح میشود. سازهای که:
- مثل یک ساختمان عادی، ایمن، عایق و قابل استفاده باشد،
- اما مانند یک تجهیز سرمایه‌ای، بتوان آن را در پروژههای مختلف جابه‌جا کرد،
- در هر نقطه جدید، با حداقل عملیات، دوباره وارد سرویس شود،
- و با برنامه‌ریزی درست، سال‌ها برای سازمان شما کار کند.
در این مقاله مراحل و زیر و بم ساخت سازههای پیش ساخته قابل جابهجایی توسط مجموعه آریا بارون را بررسی می‌کنیم؛ از تعریف درست نیاز و طراحی ماژولار، تا جزئیات سازه، اتصالات، زیرسازی، حمل، نصب، نگهداری و استفاده در چند پروژه متوالی. هدف این است که بعد از مطالعه، بتوانید بهصورت آگاهانه تصمیم بگیرید چه نوع سازهای برای شما مناسب است و هنگام سفارش، چه نکاتی را باید بهصورت شفاف مطرح کنید.
سازه پیش ساخته قابل جابهجایی چیست؟
منظور از سازه پیش ساخته قابل جابهجایی، ساختاری است که:
- بخش عمده آن در کارخانه تولید و مونتاژ اولیه میشود،
- در قالب ماژولها یا یونیت‌های مشخص به محل پروژه حمل میشود،
- در محل، روی زیرسازی مناسب نصب و به‌هم متصل می‌گردد،
- و پس از پایان دوره بهرهبرداری در آن سایت، میتوان آن را باز کرد، به محل جدید حمل کرد و دوباره نصب نمود.
این سازه میتواند کاربری‌های مختلفی داشته باشد:
- ساختمان اداری کارگاهی،
- کانکس مدیریتی و اتاق جلسات،
- خوابگاه کارگری و کمپ اسکان،
- سالن غذاخوری، آشپزخانه، سرویس‌های بهداشتی،
- انبار و فضاهای کارگاهی،
- فضاهای آموزشی، درمانی موقت، نمایشگاهی و…
در واقع، همان نیازهایی که در تجهیز کارگاه و نصب سریع ساختمان پیش ساخته برای تجهیز کارگاه راهسازی مطرح است، میتواند با نگاه جابه‌جایی‌پذیر یک‌بار طراحی و سال‌ها استفاده شود.
چرا سازه پیش ساخته قابل جابهجایی اهمیت دارد؟
اگر پروژه شما تک‌سایته و کوتاه‌مدت است، شاید وسوسه شوید سازهای موقت و ارزان بسازید و بعد از پایان پروژه، آن را رها کنید. اما اگر شرکت شما دائماً درگیر پروژههای جدید است، نگاه به سازههای کارگاهی و اداری به‌عنوان «دارایی قابل گردش» منطقی‌تر است.
کاهش هزینه‌های تکراری تجهیز کارگاه
هر بار که یک ساختمان موقت سنتی می‌سازید، بخشی از هزینه‌ها غیرقابل برگشت است؛ مصالحی که در محل جا می‌مانند، تخریب، جمعآوری نخاله، زمان از دست‌رفته. در مقابل، سازه پیش ساخته قابل جابهجایی نوعی سرمایه عمرانی است که می‌توانید در پروژههای پشت سر هم استفاده کنید.
کاهش هدررفت مصالح و اثرات محیط‌زیستی
تخریب سازههای موقت سنتی، حجم زیادی نخاله و ضایعات تولید می‌کند. اگر این سازهها را بتوان به‌طور کامل جمعآوری و
در جای دیگر نصب کرد، هم در هزینه دفع نخاله صرفه‌جویی میشود و هم اثرات محیط‌زیستی کمتر می‌گردد.
انعطاف‌پذیری در پاسخ به تغییرات پروژه
ممکن است کارفرما محل کارگاه را تغییر دهد، فازهای پروژه جابه‌جا شوند، یا پروژه‌ای زودتر از موعد خاتمه یابد. داشتن سازههای قابل جابهجایی به شما اجازه می‌دهد متناسب با این تغییرات، بدون اتلاف سرمایه، به‌سرعت خود را با شرایط جدید منطبق کنید.
اصول طراحی سازه پیش ساخته قابل جابهجایی
اینکه یک سازه «قابل جابهجایی» باشد، فقط به این معنا نیست که با جرثقیل بتوان آن را بلند کرد؛ بلکه از لحظه‌ی اولین خط طراحی تا جزئی‌ترین اتصال پیچ و مهره، باید این موضوع در نظر گرفته شود. چند اصل کلیدی وجود دارد:
طراحی ماژولار (Modular)
ماژولار بودن یعنی سازه از چند واحد مستقل تشکیل شده باشد که:
- هر واحد بتواند جداگانه تولید، حمل و نصب شود،
- در محل پروژه، این واحدها کنار هم قرار گرفته و یک مجموعه بزرگ‌تر بسازند،
- در آینده، در صورت نیاز بتوان ترکیب آنها را تغییر داد، کم یا زیاد کرد.
این رویکرد، در کمپ های اقامتی پروژههای دولتی که در اجرای کمپ های اقامتی پروژه های دولتی با سازه های مدرن مطرح است، نیز به‌طور گسترده استفاده میشود.
طراحی اتصالات قابل باز و بسته شدن
در یک سازه قابل جابهجایی، از جوش‌های ثابت و غیرقابل جداسازی کمتر استفاده میشود و در عوض، اتصالات پیچ و مهره‌ای
مهندسی‌شده و استاندارد به کار می‌رود؛ هم در اسکلت و هم در اتصال ماژولها به یکدیگر و به فونداسیون.
ابعاد سازه مطابق با محدودیتهای حمل و نقل
ماژولها باید طوری طراحی شوند که:
- در عرض و ارتفاع و طول، در محدوده مجاز حمل جادهای (یا ریلی/دریایی) قرار گیرند،
- وزن هر ماژول برای جرثقیل‌های متعارف قابل تحمل باشد،
- در صورت نیاز، دیواره‌ها و قسمت‌های سقف بهصورت جداشونده طراحی شوند تا حمل آسان‌تر شود.
در نظر گرفتن بارهای ناشی از جابهجایی
سازهای که قرار است بارها بلند شود، روی تریلی برود، جابه‌جا شود و دوباره نصب گردد، علاوه بر بارهای عادی (وزن خود، بار زنده، باد، برف و…) باید برای بارهای ناشی از حمل و جابهجایی هم طراحی شود؛ به‌خصوص در نقاط اتکای جرثقیل، گوشه‌ها و اتصالات اصلی.
فرآیند ساخت سازه پیش ساخته قابل جابهجایی در آریا بارون
هر شرکت سازنده، رویه‌ی اجرایی خود را دارد؛ اما به‌طور کلی میتوان چند مرحله کم‌وبیش ثابت را برای ساخت سازههای قابل
جابهجایی در نظر گرفت.
۱. نیازسنجی و تعریف سناریوی جابهجایی
در اولین قدم، باید مشخص شود:
- این سازه برای چه نوع پروژه‌ها و در چه مدت‌زمانی قرار است استفاده شود؟
- آیا قرار است بهصورت یکپارچه جابه‌جا شود یا به صورت چند ماژول؟
- محدودیتهای حمل در مسیرهای احتمالی چیست؟
- اقلیم‌های مورد انتظار کدام‌اند؟ فقط یک منطقه یا چند منطقه متفاوت؟
برای مثال، سازهای که در یک پروژه راهسازی استفاده میشود و قرار است در طول مسیر جاده به‌تدریج جابه‌جا شود، سناریوی
کاملاً متفاوتی از یک سازه اداری دارد که ابتدا در یک پروژه نیروگاهی و بعد در یک پروژه شهری استفاده خواهد شد.
۲. طراحی پلان و عملکرد فضاها
در این مرحله، فضاهای داخلی براساس نیاز کاربران مشخص میشود. اگر هدف، یک ساختمان اداری قابل جابهجایی است، باید اصولی مشابه آنچه در اجرای سریع ساختمان پیش ساخته اداری مطرح میشود در پلان لحاظ شود؛ با این تفاوت که اکنون باید ماژولار بودن فضا نیز در نظر گرفته شود.
اگر قرار است سازه، خوابگاه کارگری یا بخشی از کمپ اسکان کارگران پروژه های راه سازی باشد، نوع چیدمان تخت‌ها، تهویه، سرویس‌ها و فضاهای مشترک اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
۳. طراحی سازهای و انتخاب سیستم مناسب
طراح سازه باید علاوه بر بارهای معمول، بارهای ناشی از جابهجایی را در نظر بگیرد. نقاطی که سازه قرار است از آنها توسط جرثقیل بلند شود، باید تقویت شوند. اتصالات ماژولها به هم باید طوری طراحی شود که:
- در زمان بهرهبرداری، انتقال بار و سختی کافی را فراهم کند،
- در زمان جداسازی، بدون آسیب‌زدن به اعضا، باز شود.
۴. طراحی پوسته و عایق متناسب با اقلیم‌های مختلف
اگر سازه قرار است فقط در یک اقلیم مشخص (مثلاً سردسیر) کار کند، میتوان طراحی را بر همان اساس انجام داد. اما اگر بدانیم که سازه در طول عمر خود، در مناطق مختلف (مثلاً هم کویری و هم معتدل) استفاده میشود، بهتر است از ابتدا پوسته‌ای طراحی کنیم که در بدترین شرایط نیز عملکرد رضایت‌بخش داشته باشد.
در مناطق کویری، توجه به اصولی که در اجرای سازه پیش ساخته مقاوم در برابر گرما برای مناطق کویری مطرح است، ضروری است؛ خصوصاً در انتخاب نوع پانل، ضخامت عایق و رنگ نما.
۵. تولید در کارخانه و کنترل کیفیت
پس از نهایی شدن طراحی، نوبت به برش، جوشکاری، مونتاژ اسکلت، نصب پانل‌ها، درب‌ها، پنجره‌ها، کابل‌کشی اولیه، لوله‌کشی و نصب تجهیزات در محیط کنترل‌شده کارخانه می‌رسد. در هر مرحله، کیفیت اتصالات، ابعاد، زوایا و عملکرد اجزا کنترل میشود.
مزیت این روش نسبت به ساخت سنتی در کارگاه، همین کنترل کیفیت و تکرارپذیری است؛ چیزی که در پروژههای دولتی و بزرگ، برای دفاع فنی از کار، اهمیت زیادی دارد.
اتصالات و جزئیات ویژه در سازه های قابل جابهجایی
تفاوت اصلی سازه قابل جابهجایی با سازه ثابت، در «جزئیات» است؛ یعنی در نحوه اتصال اعضا، پوسته، تاسیسات و حتی مبلمان.
اتصال سازه به فونداسیون
در سازههای ثابت، ممکن است از صفحه ستونها و بولت‌هایی استفاده شود که برای تخریب باید بریده شوند؛ اما در سازه قابل
جابهجایی، ترجیح بر استفاده از اتصالاتی است که:
- سازه را محکم به فونداسیون متصل کند،
- در عین حال با باز کردن چند مهره، امکان آزادسازی سازه را بدهد.
گاهی از شاسی‌های فلزی استفاده میشود که خودشان روی فونداسیون سبک قرار میگیرند؛ به این ترتیب، هنگام جابهجایی، کل شاسی و سازه با هم بلند میشوند.
اتصال ماژولها به یکدیگر
وقتی سازه از چند ماژول کنار هم تشکیل میشود، باید اتصال بین ماژولها طوری طراحی شود که:
- درز سازهای و حرکتی ایجاد نشود،
- آب و هوا از درزها نفوذ نکند،
- در صورت نیاز، بتوان آنها را جدا کرد و دوباره در ترکیب دیگری کنار هم گذاشت.
استفاده از پلیت‌های اتصال، نبشی‌ها، پیچ و مهره، و درزبندهای مناسب، جزئیاتی هستند که در ظاهر شاید ساده به نظر برسند، اما در طول عمر سازه، تفاوت زیادی در کیفیت تجربه کاربران ایجاد می‌کنند.
اتصالات تاسیساتی قابل قطع و وصل سریع
در سازههای قابل جابهجایی، شبکههای آب، فاضلاب، برق و حتی دیتا باید بهگونهای طراحی شوند که:
- در زمان بهرهبرداری، عملکرد عادی و ایمن داشته باشند،
- در زمان جابهجایی، بتوان آنها را به‌سرعت و بدون آسیب جدی قطع و بسته‌بندی کرد،
- در محل جدید، دوباره به‌سرعت به شبکه جدید متصل شوند.
برای این منظور، استفاده از جعبههای ترمینال، کانکتورهای سریع، رایزرهای مشخص و مسیرهای قابل دسترسی برای تاسیسات بسیار اهمیت دارد.
زیرسازی و فونداسیون در سازه های قابل جابهجایی
زیرسازی در این سازهها باید دو ویژگی را همزمان داشته باشد:
- به‌قدر کافی مقاوم و پایدار باشد،
- هزینه و زمان اجرای آن نسبت به عمر پروژه منطقی باشد.
بسته به نوع سازه و شرایط خاک، ممکن است راه‌حل‌های مختلفی انتخاب شود:
- فونداسیون نواری یا نقطهای سبک در محل ستونها،
- بتن مگر یکپارچه با ضخامت محدود،
- فونداسیون فلزی موقت قابل جابهجایی.
نکته مهم این است که همزمان با تولید سازه در کارخانه، زیرسازی در محل پروژه اجرا شود تا در روز نصب، همه چیز برای قرار دادن سازه آماده باشد؛ رویکردی که در نصب سریع ساختمان پیش ساخته برای تجهیز کارگاه نیز کلیدی است.
حمل و نقل سازه پیش ساخته قابل جابهجایی
طراحی برای حمل و نقل، فقط به ابعاد ماژول محدود نمی‌شود؛ مسیر حرکت، نوع وسیله، موانع جادهای، پل‌ها، تونل‌ها و
حتی مقررات ترافیکی باید در نظر گرفته شود.
مدیریت وزن و پایداری در مسیر
وزن هر ماژول باید طوری باشد که:
- روی تریلی یا کفی به‌درستی مهار شود،
- در پیچ‌ها، شیب‌ها و ترمز گرفتن، مشکلی ایجاد نکند،
- در زمان تخلیه با جرثقیل، در محدوده ظرفیت دستگاه باشد.
همچنین نقاط مهار (چُک‌ها، تسمهها و زنجیرها) باید از ابتدا در طراحی ماژول دیده شود تا در زمان حمل، سازه بدون آسیب
در جای خود ثابت بماند.
محافظت از پوسته و نمای سازه در حین حمل
در طول مسیر، سازه در معرض باد، باران، گرد و غبار و برخورد احتمالی اجسام است. استفاده از پوشش‌های موقت محافظ،
بسته‌بندی مناسب لبه‌ها و گوشه‌ها و دقت در چیدمان ماژولها روی تریلی، همگی بخشی از فرآیند حمل حرفه‌ای است.
کاربری های متنوع سازههای پیش ساخته قابل جابهجایی
این سازهها فقط برای یک نوع فضا کاربرد ندارند. بسته به نوع طراحی، میتوان از آنها در نقش‌های متفاوتی استفاده کرد:
- دفاتر اداری کارگاهی در پروژههای عمرانی شهری و بین‌شهری
- کانکس مدیریتی برای پروژههای بزرگ (در کنار کانکس‌های مدیریتی ویژه پروژههای عمرانی)
- خوابگاه کارگری و تفکیک آن بر اساس شیفت‌های کاری،
- سالن‌های غذاخوری، آشپزخانه و انبار مواد غذایی،
- فضاهای آموزشی، درمانی و اداری موقت در کنار کمپهای اقامتی،
- نمایشگاه‌های موقت، دفاتر فروش پروژه و فضاهای اطلاع‌رسانی.
نکته جذاب این است که میتوان از یک سازه در طول عمرش، در پروژههای مختلف، با کاربری‌های متفاوت استفاده کرد؛ مثلاً
در یک پروژه به‌عنوان ساختمان اداری، در پروژه بعدی به‌عنوان فضای آموزشی یا درمانی موقت.
نمونه سناریو: حرکت سازه در طول یک پروژه راه سازی
فرض کنید پیمانکاری در حال اجرای یک پروژه راهسازی طولانی است. در ابتدا، کارگاه در ابتدای مسیر مستقر است و نیاز به
دفتر اداری، اتاق مدیریت، سالن جلسات کوچک و خوابگاه محدود دارد. پس از چند ماه، جبهه اصلی کار ده‌ها کیلومتر جلوتر
منتقل میشود و منطقی است که کارگاه و دفاتر نیز به نزدیکی آن منتقل شوند.
اگر در ابتدا، ساختمان‌ها با مصالح سنتی و بدون نگاه جابهجایی ساخته شده باشند، عملاً امکان انتقال آنها وجود ندارد و
باید در نقطه جدید، از صفر شروع کرد؛ اما اگر سازههای پیش ساخته قابل جابهجایی استفاده شده باشند:
- ماژول‌های اداری، مدیریتی و خوابگاهی روی تریلی قرار میگیرند،
- به نقطه جدید حمل میشوند،
- روی فونداسیون سبک آماده‌شده نصب و به تاسیسات وصل می‌گردند،
- و در مدت کوتاهی، کارگاه جدید آماده بهرهبرداری میشود.
این همان منطقی است که در طراحی و اجرای کمپ اسکان کارگران پروژههای راهسازی نیز کاربرد دارد؛ با این تفاوت که اینجا تمرکز روی «حرکت» سازه در طول مسیر است.
مقایسه سازه پیش ساخته قابل جابهجایی با سازه پیش ساخته ثابت و ساخت سنتی
| معیار | سازه سنتی در محل | سازه پیش ساخته ثابت | سازه پیش ساخته قابل جابهجایی |
|---|---|---|---|
| سرعت اجرا | کم تا متوسط | زیاد | زیاد |
| امکان استفاده در پروژههای بعدی | تقریباً صفر | محدود و وابسته به شرایط | بالا، در صورت طراحی ماژولار |
| هزینه تخریب/جمعآوری | بالا | متوسط | کم (باز کردن و حمل) |
| کنترل کیفیت ساخت | وابسته به شرایط کارگاه | بالا (کارخانه‌ای) | بالا (کارخانه‌ای) |
| انعطاف در پاسخ به تغییر محل پروژه | بسیار کم | کم تا متوسط | زیاد |
خطاهای رایج در سفارش و استفاده از سازههای قابل جابهجایی
تجربه نشان می‌دهد که برخی اشتباهات تکراری، باعث میشود مزیت‌های اصلی این نوع سازهها به‌طور کامل به دست نیاید:
- توجه نکردن به محدودیتهای حمل در مرحله طراحی ابعاد،
- استفاده از جوش‌های دائمی به‌جای اتصالات پیچ و مهره‌ای در نقاط کلیدی،
- طراحی ضعیف مسیرهای تاسیساتی و دشواری در قطع و وصل آنها،
- عدم توجه به بارهای ناشی از بلند کردن و جابهجایی توسط جرثقیل،
- جانمایی نامناسب سازه در سایت (مثلاً در محل سیلابی یا بسیار ناپایدار)،
- بی‌توجهی به برنامه استفاده در پروژههای بعدی و در نتیجه، انتخاب نادرست سطح کیفیت سازه.
چک‌لیست قبل از سفارش سازه پیش ساخته قابل جابهجایی
پیش از نهایی کردن سفارش، بهتر است موارد زیر را برای خودتان شفاف کرده و با سازنده در میان بگذارید:
- فهرست کاربری‌ها: اداری، خوابگاه، خدماتی، انبار و…
- حداکثر تعداد نفرات استفاده‌کننده از هر فضا،
- اقلیم‌های محتمل (سرد، گرم، کویری، مرطوب)،
- محدودیتهای حمل (عرض جاده‌ها، پل‌ها، تونل‌ها، مقررات)،
- برنامه‌ی تقریبی برای استفاده از سازه در چند پروژه آینده،
- سطح مورد انتظار از نظر دکوراسیون داخلی (ساده، معمولی، مدیریتی)،
- نیازهای خاص در حوزه شبکه، اینترنت، تجهیزات IT،
- بودجه تقریبی و افق زمانی استفاده (چند سال).
اگر بخشی از این سازهها قرار است برای فضاهای مدیریتی استفاده شود، مطالعه‌ی طراحی و ساخت کانکس مدیریتی ویژه پروژههای عمرانی میتواند در انتخاب سطح کیفیت و نوع چیدمان داخلی به شما کمک کند.
جمع‌بندی
ساخت سازه پیش ساخته با قابلیت جابهجایی، پاسخی است به مجموعه‌ای از دغدغه‌های واقعی پیمانکاران و کارفرمایان:
کاهش هزینه‌های تکراری تجهیز کارگاه، افزایش انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات پروژه، مدیریت بهتر سرمایه‌های ثابت، کاهش هدررفت مصالح و اثرات محیط‌زیستی، و ایجاد نظم و کیفیت پایدار در فضاهای کاری، اداری و اقامتی.
با طراحی ماژولار، انتخاب سیستم سازهای و پوسته مناسب، توجه به اتصالات قابل باز و بسته شدن، برنامه‌ریزی دقیق برای
زیرسازی، حمل و نصب، و در نظر گرفتن سناریوی استفاده در چند پروژه، میتوان سازه‌هایی ساخت که سال‌ها در پروژههای
مختلف همراه شما باشند و هر بار، با کمترین زمان و هزینه، دوباره وارد سرویس شوند.
